TANDIR VE TANDIR EKMEĞİ
Tandırın kültürümüzde önemli bir yeri de,
ramazan bayramlarında yapılan, kahke
dediğimiz ramazana has çörektir. Şekerli
ve şekersiz olarak yapılır. Kahke denince
daldığınızı eskilere doğru yol aldığınızı görür
gibiyim. Nasıl gidilmez eskilere…O iplere
saplanıp, tavana asılan kahkeler… Seyretmesi
bir Tandır, feveran etmek, fışkırmak ve kaynamak
anlamlarına gelir. Tennur sözcüğünden türemektedir
. Tennur sözlükte kapalı bir ocak, bir fırın olarak
kullanılır.Dilimizde Tennur, tandır olarak kullanılır.
Tandır yapımı zor ve zahmetli, sanat gerektirmeyen
fakat bilgi ve beceri gerektiren bir iştir. Önce özel
yerlerden tandır için killi özel toprak getirilir, güzelce
elenir, içerisine saman ve keçi kılı veya pamuk
katılarak çamur yapılır. Bir gün bekletilip sonraki gün
tekrar yoğrulur. Çamur 7-8 cm kalınlığında çapı
dolanacak kalınlıkla silindir şekline getirilip örülür.
Fakat burada hassas olan nokta, tandırın hepsi bir
anda örülmez.Zaman zaman kurumaya bırakılır.
Tandırı birden örmeye kalkmak, tandır yamuklaşır
ve hatta çöker. Peyder pey ve kurutula kurutula
örülür. Kışın tandırı yapmak veya örmek daha zordur.
En son tandırın ağız kısmı yapılır.Tandır çamuru tam
iyi hasıl edilmesi gerekmekte, yoksa tandır çamuru
iyi kıvam olmazsa çabuk bozulur, istenilen randıman
alınmaz.Tandırın kullanım ömrü 5 ile 10 yıl arasında
değişir. Bir tandır yapımı ortalama bir hafta sürer.
Tandırı kurarken önce gömülecek yer seçilir.Buraya
toprak seviyesinde gömülür. Yere kazılarak yapılan
tandırların derinliği 130-150 cm olur. Çapları ise 50-65
cm civarındadır. Tandır ekmeği adını yapıldığı yerden
alır. Ekmeğin en büyük özelliği uzun süre bozulmadan
kalabilmesidir. Tandırın altında 20×20 ebadında küçük
bir delik bulunur. Bu yanan ateşin hava alıp iyi yanmasını
sağlar.
Tandır ekmeği yapmak için önce un ince elekle elenir,
tuz ve ekşi hamur veya maya eklenip iyice yoğrulur.
Burada ekşi hamur maya görevini yapar. İyice yoğrulup
kıvamını alan hamur üzeri kapatılarak ekşimeye yani
mayalanmaya terk edilir.
Hamur mayalanınca tandır odun ve çalılarla yakılır.İçi
ısınmaya başlayan tandırın duvarları önce siyah sonra
kor rengini alır. Bu renk tandırın iyice ısındığını ve ekmek
pişirmeye hazır olduğunu gösterir. Ekmeği tandıra
vurmak için mutlaka bu işten anlayan kadınlara ihtiyaç
duyulur.Çünkü tandıra ekmek vurmak, o ateşe dayanabilmek
, ekmeği tandıra tutturabilmek tamamen beceri gerektirir.
Hamurların tandıra iyi yapışmaması ve mayasını tam olarak
almamış olması ekmeğin ateşin içine düşmesini, ekmeğin
biçimsiz ve kavruk olmasıyla sonuçlanır.Tandır başına sofra
bezi, hamur tahtası,zeytinyağı, bir tabakta su ve kera dediğimiz
ekmeğin tandıra vurulmasını sağlayan malzemeler getirilir.
Rüyada tandır görmek, tandır yakmak, düşmandan kurtulmaya,
gizli işlerin açığa çıkacağına, tüccar için gelirin artmasına ve
bir yoruma göre de evlenmeye işaret eder. Rüyada evindeki
tandırda kül olmadığını görmek o kimsenin hayırsız bir
hanımla evleneceğine, kişinin rüyasında evine bir tandır
yaptığını görmesi, o kimsenin bir işe gireceğine, eğer fakir
ise zenginleşeceğine, eğer zengin ise mal varlığının
artacağına yorumlanır.
Tandırda pişen ekmeğin mis gibi kokusu uzaklardan
insanımızın burnuna gelir.Köylümüzün gönlü geniştir,
yüreği geniştir, misafirperverdir, ikram severdir.Tandırda
ekmek yaparken tandırın yanından geçen biri gönderilmez,
mis gibi sıcacık tandır ekmeği ikram edilir, buyur edilir, tanıdık
olsa da olmasa da…Hele birde tandırda katıklı dediğimiz,
çökelekli ve biberli ekmek varsa, gelen geçen muhakkak
yiyecek, tadacak. Bu köylümüzün cömertliğininde bir
sonucudur.Bütün her tarafı mis gibi katıklı ekmek kokusu
alır. Konu komşunun, gelip geçenin göz hakkı, tad hakkı,
koku hakkı vardır.
Kadınlarımız tandıra gündüz erken saatlerde çalısını,
odununu bırakıp, sıraya girmiş olur. Kim erken çalısını
bırakmışsa o kişi ekmeğini önce yapar.Tandırlarda bazen
sıralar olur. Tandırlarımız sokaklarda bir yerde üstü kapalı
herkesin faydalanacağı şekilde olduğu gibi, evlerin avlularında
kişilere mahsus da olabilir, fakat herkese açıktır, herkes
faydalanır. Tandırda ekmeğini yapıp eve varan kişi, sıcacık
ekmeğini bir sofra üzerine serer, bir iki saat bekletip iyice
soğuduktan sonra toplayıp anbarına, dolabına koyar.Kuruyan
tandır ekmekleri değerlendirilir, boşa gitmez. O çörek aşı
dediğimiz, salçalı bol domatesli ve acılı ekmek aşı yapılır.
Tabi ki bize de yiyenlere afiyet olsun demek düşer…
Tandırın kültürümüzde önemli bir yeri de, ramazan
bayramlarında yapılan, kahke dediğimiz ramazana has
çörektir. Şekerli ve şekersiz olarak yapılır. Kahke denince
daldığınızı eskilere doğru yol aldığınızı görür gibiyim. Nasıl
gidilmez eskilere…O iplere saplanıp, tavana asılan kahkeler…
Seyretmesi bir güzel, yemesi bir başka güzel…Doğrusu
o güzelim kahkeleri özlediğimi itiraf etmek zorundayım.
Çünkü bu güzel adet ve örfümüzde etkisini kaybetmekte,
birçok evlerimizde o güzelim ramazan kahkeleride
yapılmamaktadır artık…
Tandırda ekmeklerimiz piştikten sonra, tandıra yoğurtlama
yapmak için patlıcan atılır.Patlıcanlar güzel pişince
temizlenip, taze yoğurt ve sarımsak eklenir, taze tandır ekmeği
ile yoğurtlama bir güzel afiyetle yenir…
Tandır Köyümüzde bir gelenektir, bir adettir, bir örfümüzdür.
Günümüzde birçok adet ve örfümüzde meydana gelen
dejenere ve yozlaşmaya elimizden geldiğince imkan
tanımayalım.Örf ve adetlerimizi yaşamaya ve yaşatmaya
azami özen gösterelim.Çünkü eskisi güzel olmayanın,
yenisi hiç güzel olmaz.
Yazıyı Hazırlayan: Abdullah YURTAL