ANKARA VE ATATÜRK

ATATÜRK’ÜN YATTIĞI YER TÜRK ULUSU’NUN KALBİDİR

Atatürk için büyük bir anıtmezar yaptırılmasına karar
verildikten sonra ilk iş, bu anıtın yerinin seçilmesi idi.
Bunun için komisyon, yerli ve yabancı ünlü kişilerin,
özel ve tüzel kurumların düşncelerini sordu. Bu arada,
o sıralarda yurdumuzda çalışan ve Ankara’nın ilk bayındırlık
projesini yapan ünlü şehircilik uzmanı Prof. Jansen’e,
yeni Büyük Millet Meclisi’nin mimarı Prof. Holzmeister’e,
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi mimarı Prof. Taut’a ve
Güzel Sanatlar Akademisi’nde Prof. Belling’e de baş vuruldu.

Atatürt Anıtkabir’I için şu yerler ileri sürülüyordu:

Çankaya
Etnografya Müzesi
Büyük Millet Meclisi’nin arkasındaki tepe (Kabatepe)
Ankara kalesi
Bakanlıklar (Milli Eğitim Bakanlığı için ayrılan arsa)
Eski Ziraat Mektebi
Gençlik Parkı
Altındağ (Hıdırlıktepe)
Gazi Orman Çiftliği

Atatürk’ün yatırılacağı yerin seçilmesi basında, aydınlar
ve hatta halk arasında derin ilgi uyandırmıştı. Büyük
kurtarıcı için en uygun yerin seçilmesi ve O’nun büyüklüğü
ile oranlı bir anıtın ortaya konulması isteniyordu.

GAZİ ORMAN ÇİFTLİĞİ

Anıtkabir için Gazi Orman Çiftliği’ni ileri sürenler,
en çok bu yerin yeşilliğini, gezi yeri oluşunu ve Atatürk’ün,
kendisi tarafından kurulan bölgeye gömülürse, yaşadığı zamana
ait anılarının içinde mutlu olacağını savunuyorlardı.

Buna krşı olanların düşünceleri şöyleydi:

Gazi Orman Çiftliği, gazinoları, bahçeleri ve türlü eğlence yerleri
ile, Ankara halkının belli başlı bir gezi yeri olmuştu. Atatürk’ü
buraya gömmek, burada kaynayan neşeli hayatı söndürebilirdi.
Gerçekten bir hayat kaynağı olan ve ölmüş sanılan bir ulusu
canlandıran Atatürk’ün ölüsü, daha sessiz bir yere yatırılmalıydı.
Çünkü Ata, Orman Çiftliği’ni bir mezarlık değil, bir dinlenme
ve eğlence yeri olarak yaptırmıştı.

ALTINDAĞ

Altındağ gerçekten bu bölgenin en yüksek tepesidir. Tepe,
şehrin her yerinden ve çok uzaklardan görünmesi bakımından
bir anıt yapmaya elverişlidir. Fakat Altındağ, çok dik bir tepedir.
Bu dik yamaçlara halkın çıkması zordur. Bundan başka Atatürk
gibi bir büyük devlet adamının şehrin ortasındaki bir tepeye
gömülmesi, gelenek dışıdır. Bu mahsurlardan ötürü, Altındağ
teklifi fazla itibar görmemiştir.

ZİRAAT MEKTEBİ

Buraya yapılacak anıt­, ne kadar büyük olursa olsun,
tepeler arasında istenilen gösteriş, ululuk sağlanamayacaktı.
Bundan başka, Atatürk’ün Ankara’ya gelişi bir başlangıç sayılsa
bile, ölümü, bir “son” değildi. Çünkü Atatürk, yeni Türkiye’yi ölmez
değerler, düşünceler üzerine kurmuştu. Ölen, Atatürk’ün sadece
“fani vücudu” idi. O’nun ortaya koyduğu ilkeler, ölümsüzdü.

Bundan başka, Ziraat Mektebi’nin bulunduğu yer, şehre uzaktı.
Bundan ötürü, Anıtkabir’in burada yapılması uygun görülmedi.

KABATEPE

Anıtkabir için, yeni Büyük Millet Meclisi’nin arkasındaki Kabatepe
de teklif edilmişti. Burayı ileri sürenlerin başında Büyük Millet
Meclisi’ni yapan ünlü mimar Prof. Holzmeister vardı. Bu
ünlü mimar, Atatürk’ün sağlığında Çankaya Köşkü’nü yapan
sanatçılardan biriydi. Fakat Kabatepe, komisyonda tutulmadı.

BAKANLIKLAR

O zamanlar, şimdiki Milli Eğitim Bakanlığı’nın bulunduğu arsa
boştu. Komisyon’a, Anıtkabir’in bu arsaya kurulması da teklif
edildi. Fakat bu yer, şehrin ortasında ve günlük hayatın en
işlek bir alanı olduğu için uygun görülmedi.

ANKARA KALESİ

Ankara Kalesi, bu bölgenin yüksek yerlerinden biridir.
Burada yapılacak anıt, çok uzaklardan görülebilir. Kale,
başkentin sembolüdür. Kurtuluş Savaşı’nda Ankara Kalesi,
halk türkülerine bile girmiştir. Bundan başka, kale, şehrin
tarih bakımından ünlü bir anıtıdır. Atatürk’ü bu tarih hazinesine
yatırmak, O’nun yüce kişiliğine çok uygun düşer.

Türk Ulusunun kurtarıcısı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu
olan Atatürk, yeni bir çağ açmış olan bir başkandır. O, Türk Ulusunun
geçmişinden çok geleceğini temsil eder. O’nun koyduğu ilkeler,
gelecekte daha mutlu olmamız için yapacağımız işlerde bize ışık tutar.
Bundan ötürü Atatürk’ü görevini tamamlamış tarihî, eski bir anıtın
içine gömmek doğru değildir. O, tek başına bir değerdir. Başka bir
tarihî desteğe ihtiyacı yoktur.

Anıtkabir Komisyonu, birçok bilim adamlarının ileri sürdükleri bu
düşünceleri uygun buldu. Bundan ötürü Anıtkabir’in Ankara Kalesi’nde
yapılmasından vazgeçildi.

ÇANKAYA

Atatürk, uzun yıllar Çankaya’da oturmuştur. Çankaya, o’nun
anıları ile doludur. Ata, Çankaya’yı çok severdi. O, “Benim
hatıralarımın yaşayacağı yer Çankaya’dır.” Demiştir. Bu sözler
bir vasiyet sayılmalıdır. Türk Ulusunun Kurtuluş Savaşı ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluşu ve daha sonraki intılaplarımızın plan ve
programları burada hazırlanmıştır. Anıtkabir Çankaya’da yapılmalı;
Ata’nın anıları canlı tutulmalıdır.

Bu teklifi, birçok fikir adamları ve bu arada birçok yazarlar
destekliyorlardı. Anıtkabir’in Çankaya’da yapılmasına karar
verilmek üzereydi.

BÜYÜK KOMİSYON

Anıtkabir’in kurulacağı yerin kesin olarak tespiti için
Büyük Millet Meclisi’nde 17 kişilik bir üst komisyon kuruldu.
Başbakanlıktaki komisyona, bu konuda gelen teklifler,
dosyalar hâlinde düzenlenmiş, Büyük Millet Meclisi’ne
gönderilmişti. Komisyon üyeleri, dosyaları incelemişlerdi.
Anıtkabir’in ya Çankaya’da ya da Etnografya Müzesi’nin
bulunduğu yerde kurulmasına karar verilmek üzereydi.
Toplantıda Komisyon Başkanı “Teklif edilen yerleri incelediniz.
Üye arkadaşlar başka yerler de arayabilirler” dedi.

Anıtkabir Komisyonu üyelerinden Mithat Aydın, ileri sürülen
yerlerin hiçbirini uygun bulmuyordu. Ertesi gün Ankara’nın
birçok yerlerini bu amaçla gezdi, inceledi.

RASATTEPE'NİN BULUNUŞU

Anıtkabir Rehberi

Anıtkabir, Ankara’nın hemen hemen ortasındadır. Kızılay’dan
veya Ulus Meydanı’ndan Anıtkabir’e gitmek isyeten bir kişi,
adı geçen yerlerden bir dolmuşa veya belediye otobüslerinden
birine binmeli ve Tandoğan Meydanı’nda inmelidir. Tandoğan
Meydanı’ndan Anıtkabir’e az yokuşlu bir asfalt uzanır. Asfalt yolun
hemen yokuşa yöneldiği yerde, Anıtkabir’in parkı başlar.

BARIŞ PARKI

Anıtkabir’in kurulduğu tepedeki ağaçlık, uluslararası nitelikte
bir “Barış Parkı”dır. Anıtkabir yapılırken, toprak kaymasını
önlemek amacı ile tepenin ağaçlandırılması teknik bir
tedbir olarak uzmanlarca öğütlenmişti. Anıtkabir yapımı ile
görevli komisyon, uzmanların öğütlerine uyarak burada bir
park yapılmasına karar verdi. Bu düşünce, daha sonra
geliştirildi ve Anıtkabir çevresinin “Barış Parkı” olarak
değerlendirilmesi sağlandı. Barış Parkı, dünyadaki
bütün devletlerden, isteyenlerin, gönderecekleri ağaçlardan
meydana gelecekti. Bu istek, bütün dünyada büyük
memnunlukla karşılandı. Dünyanın birçok devletleri, Orta
Anadolu iklimine uyabilecek fidanlar ve tohumlar gönderdiler.
Böylece Atatürk, sağlamak için bütün ömrünce çalıştığı
“Barış”I temsil eden bir parkın ortasında yatırılmış oldu.

Atatürk, Ankaranın ağaçlandırılmasına da büyük önem
veriyordu.
Başkent’in ilk bayındırlık projesini yapmış olan ünlü
şehircilik uzmanı Prof. Jansen’den, şehrin yeşillendirilmesine
özellikle önem vermesini istemişti. Atatürk, şehrin caddelerinin,
sokaklarının ve parklarının ağaçlar ve çiçeklerle süslenmesini,
yurdumuzda giriştiği medeniyet mücadelesinin bütünleyici bir
bölümü olarak görüyordu.

ANITTEPE'DEN ÇEVREYE BAKIŞ

Anıtkabir’e giden asfalt yol, merdivenin önünde genişçe
bir düzlüğe ulaşır. Burada otomobillerin konulması için genişçe
bir alan vardır. Anıtkabir’e gelen ziyaretçi, bu düzlükten
ve asıl yapının kurulduğu platformdan, Ankara’nın dört
yönünü seyredebilir ve böylece tarihin yadigarı olan eski
Ankara’yı ve yeni Türkiye’nin her alandaki ileri atılışlarının
sembolü olan yeni başkenti karşılaştırmak imkânına kavuşur.

Eski Ankara, tepedeki kalesi, tepenin yamaçlarındaki eski
evleri, hanları ve camileri ile, binlerce yıllık tarihin anılarını
dile getirir. Eski Ankara’nın dört yanında gelişmiş olan modern
şehir, Türk ulusunun çağdaş medeniyet seviyesine ulaşmak
için yapmakta olduğu büyük mücadelenin başarılı bir örneği
ve bozkır ortasında insan iradesinin yarattığı değerli bir eser
olarak seyredenlerde unutulmaz izlenimler bırakır.

KULELER

Anıtkabir’in giriş yerindeki alandan, asıl yapının bulunduğu
platforma, yatık bir merdivenle çıkılır. Birbirine bağlı ve hepsi bir
bütün meydana getiren Anıtkabir’in ilk bölümü burada başlar.
Merdivenin ağzında, sağda ve solda iki kule vardır. Bu kuleler
, plan ve yapı bakımından birbirinin benzeridir. Kareye yakın bir
dikdörtgen plan üzerine kurulmuş olan kulenin üzerleri piramit
biçiminde, oldukça dik çatılarla örtülüdür. Çatıların tepelerinde,
eski Türk çadırlarındaki gibi birer tunç mızrak ucu vardır.
Kulelerin iç ve dış yüzleri taş (traverten) ile kaplıdır. Pencereleri
ve kapıları geniş olduğu için, kulelerin içleri çok aydınlıktır.
Tavanları, eski Türk kilimlerinden alınmış geometrik motiflerle
süslüdür. Bu Türk süsleme motifleri, kulelerin tavanlarına
fresk olarak uygulanmıştır. Kuleler içten ve dıştan çok sadedir.
Kapıların üzerlerinde, eski Türk geometrik süsleri ile bezenmiş
renkli mozaikler vardır. Dışta duvarların çatı ile birleştikleri
yerlerde, kuleleri dört yandan saran Türk oyma işlerinden
meydana getirilmiş, sade fakat çok çekici bordürler
görülür. Anıtkabir’de böyle 10 kule vardır. Daha önce
de söz konusu ettiğimiz gibi, Anıtkabir’deki kuleler,
ulusumuzun ve devletimizin var oluşunda büyük
tesirleri olan yüce kavramları temsil eder. Bu kavramlar,
Atatürk’ün yüce kişiliği ile sıkı sıkıya bağlıdır. (Anıtkabir’in,
Atatürk’ün adı altında Türk Ulusu’nu temsil ettiğini hatırlayınız!…)

Anıtkabir’in giriş bölümü, seri halindeki yapı bütününün
başlangıcıdır. Anıtın mimarları, oldukça yumuşak ve basık
olan Rasattepe’nin üzerinde yükselen yapıya ilk bölümde
güçlü bir görünüş kazandırmak için, girişin iki yanına
iki kule oturtmuşlardır. Kulelerin gövdeleri geniş
pencereli olmasına rağmen, sert ve kesmin siluetlidir.
Oldukça basık olan çatıların tepelerindeki sivri başlıklar,
bakışları yukarıya doğru çeker. Kulelerin alt katları masif
ve piramid biçimdedir. İki kule arasında bir berdiven vardır.

İSTİKLAL KULESİ

Girişte, sağdaki kule, İstiklal Kulesidir. Atatürk, istiklalden
yoksun bir ulusun yaşamasından, ölmesini üstün tutardı.
O, daha çok genç bir subay iken Türk İstiklalinin korunması
için yapılan savaşlara katıldı. Atatürk, Birinci Dünya Savaşı’nda
Çanakkale’de kazandığı zaferlerle büyük ün kazandı. Fakat o,
dünya tarihinin en büyük komutanları düzeyine, Türk Kurtuluş
Savaşı’nı yaparak ulaştı. Kurtuluş Savaşımız baştan başa
destanlarla dolu bir ulusal istiklal savaşıdır.

Bu kulede Türk Ulusu’nun (İstiklal)e bağlılığı dile getirilmiştir.

İstiklal Kulesi’nin içinde, kapınınsolundaki duvarda, elinde
yalın kılıç tutan bir genç ve bir kartaldan meydana getirilmiş
bir kabartma kompozisyonu vardır. Kılıç tutan genç, hürriyeti
savunan Türk Ulusu’nu temsil eder. Türk Devletlerinde birçok
kez (Devlet arması) olarak değerlendirilmiş olan kartal, gücün,
kudretin sembolüdür. Son yıllarda Orta Asya’da Noinula’da
yapılan kazılarda, atalarımızın çok sevdikleri kartal resimli
sanat eserleri bulunmuştur. Hun İmparatoru Atilla’nın
bayrağında da bir kartal resmi vardı. Anadolu Selçuklu
Devleti{nin arması da çift başlı bir kartaldı. Yeni Türk
Devleti’ni, ulusal tarihimizin yüce değerleri üzerine
oturtmuş olan Ata’nın Anıtkabirinde de bu motifin
uygulanması çok anlamlıdır. Bu kabartma kompozisyonu
sanatçı Zühtü Müridoğlu’nun eseridir. İstiklal Kulesi içinde
Atatürk’ün bu konudaki özlü sözlerinden bir kaçı yazılıdır.

HÜRRİYET KULESİ

Merdivenden çıkınca sağda ve solda iki kule görülür.
Daha önce de söz konusu ettiğimiz gibi Anıtkabir’de
böyle 10 kule vardır. Bu kuleler Atatürk’ün ulu kişiliğini
meydana getiren yücü kavramları temsil eder.

Merdivenin solundaki Hürriyet Kulesi’dir. Atatürk, daha
Harbokulunda bir öğrenci iken, Osmanlı İmparatorluğu’nun
çöküş sebepleri üzerinde düşünmeğe başlamış ve
ulusumuzun bu batıştan, ancak hürriyet içinde çalışıp
yükselerek kurtulabileceği kanısına ulaşmıştı. O zamanlar
Osmanlı ülkesi, koyu bir istibdat idaresi altında idi. Hürriyeti
savunan Türk aydınları ağır cezalara çarptırılıyorlardı.

Atatürk, bir kurmay yüzbaşı olarak ordumuzda ilk görev aldığı
Şam’da kendisi gibi ülkemizin kurtuluşunu isteyen aydın kişilerle
“Vatan ve Hürriyet Cemiyeti” adında bir dernek kurdu. Bu
gizli derneğin amacı istibdat idaresini yıkmak. Türk Ulusu’nu
hürriyete kavuşturmaktı. Atatürk bütün ömrünce hürriyeti’nin
(özgürlüğün) savunucusu oldu. Çünkü O, çok kez söylediği
gibi “Bir ulusu yaşatacak olan sanatın da, bilimin de ancak
her bakımdan özgür kişilerden meydana gelen toplumlarda
parlayacabileceği”ne inanıyordu.

Kulenin içinde sağdaki duvarın yüzünde bir kabartma
kompozisyonu vardır. Bu kabartma da bir at elinde
kâğıt tutan bir melek görülür. At, İstiklalimiz için
yaptığımız savaşların hızını, elinde kâğıt tutan melek
bağımsızlığın kutsal yönünü temsil etmektedir.
Bu kabartma sanatçı Zühtü Müridoğlu’nun eseridir.
Hürriyet Kulesi’nde Atatürk’ün bağımsızlık kavramındaki
özlü sözlerinden birkaçı yazılıdır.

TÜRK ERKEKLERİ

Hürriyet Kulesi’nin önünde bir heykel grubu vardır.
Üç erkekten meydana gelen bu grupta, Türk erkeklerinin
“Atatürk’ün ölümünden duydukları derin acı” dile getirilmiştir
. Yüksekçe bir altlık üzerinde ayakta duran heykellerden
sağdaki rütbesiz asker, bütün ordumuzu temsil etmektedir.
Rütbesiz asker, başında miğferi, sırtındaki kalın kaputu ile
dimdik durmaktadır. Ciddi, sakin ve gururludur.

Askerin sağında biraz geride Türk halkını temsil eden
bir köylü heykeli vardır. Köylünün başında çok eski, atalarımızın
giydikleri bir yün başlık, omuzunda bir keçe yamçı, sol elinde
uzun bir sopa görülmektedir.

Köylünün sağındaki heykel Türk aydınlarını temsil
etmektedir. Türk aydınlarının, bir genç olarak
ifadelendirilmesinde, Atatürk’ün “Cumhuriyeti Türk
gençliğine emanet etmesi” gözönünde bulundurulmuştur.
Genç, sol elinde bir kitap tutmaktadır ve sağ ayağını biraz
ileriye atmıştır. Rütbesiz askerin, köylünün ve aydın
gencin yüzleri, derin acı ile birlikte, Türk Ulusunun
kendisine özgü ağırbaşlılığı ve yüksek gücü, çok etkili
olarak dile getirilmiştir. Bu heykel grubu sanatçı Hüseyin
Özkan’ın eseridir.



 

TÜRK KADINLARI